اندکی صبر سحر نزدیک است...

امروز چند شنبه است؟ سال تحویل چه روزی است؟ چند روز به سر برج مانده است؟ کنکور کی برگزار می شود؟ و ... .

یک لحظه تصور کنید تقویم و حساب روزهای سال وجود نداشت، آیا زندگی در قرن بیست و یکم بدون تقویم امکان پذیر بود؟

یکی از کوشش ‌های همیشگی ایرانیان باستان، تنظیم تقویمی بوده است که با تقویم طبیعی و دوره رویدادهای کیهانی، حداکثر انطباق را داشته باشد. این کوشش منجر به ایجاد و بهره‌برداری از تقویم‌ها و نظام‌های گاهشماری بسیار متعدد و متنوعی شده بود که در نهایت با ایجاد و تنظیم تقویم اعتدالی ایرانی به حداکثر دقت ممکن برای تطبیق تقویم قراردادی با تقویم طبیعی دست یافته شد و امروزه نیز این تقویم همچنان دقیق‌ترین تقویم تاریخ بشر شناخته می‌شود.

تقویمی که ما از آن استفاده می‌کنیم، یکی از دقیق ترین و مناسب ترین تقویم ‌های جهان است، اما متاسفانه فقط اندکی از ما آن را به خوبی می ‌شناسیم و تاریخچه به وجود آمدن آن را می‌ دانیم. برای مثال، برخلاف تصور عموم، تقویمی که امروز از آن استفاده می‌کنیم، قدمت 1389 ساله ندارد، بلکه در همین دو قرن اخیر تدوین شده است.

برای آشنایی بیشتر با تقویم ایرانی، در ادامه دو تقویم هجری شمسی برجی و هجری شمسی به طور خلاصه مورد شرح قرار گرفته اند.

تقویم هجری شمسی بُرجی

مبدا تقویم هجری شمسی بُرجی، اول بهار سال شمسی است که در آن هجرت حضرت محمد (ص)از مکّه به مدینه اتفاق افتاده است. این مبداء مطابق روز جمعه 19 مارس 622 میلادی(یولیانی) است. آغاز یا لحظه تحویل سال، (لحظه عبور مرکز خورشید از نقطة اعتدال بهاری نیمکره شمالی) دقیقاً با محاسبات نجومی تعیین می‌شود. به این جهت، اولین روز سال همیشه بر روز اول بهار منطبق است. این سال از لحاظ استفاده در زندگی روزمره، شامل 365 شبانه‌روز در سال کبیسه است. نام ماههای این تقویم(برجها)، به ترتیب همنام با دوازده صورت فلکی قدیمی منطقه‌البروج است.(جدول 1) تعداد شبانه‌روز هر برج برابر با مدت حرکت مرکز خورشید در همان برج که به علت حرکت ظاهری غیریکنواخت مرکز خورشید روی مدارش از 29 تا 32 شبانه‌روز تغییر می‌کند. در ضمن این امکان وجود داشت که تعداد شبانه‌روز‌‌های هر یک از بروج از سالی به سال دیگر تغییر کند.

ردیف	نام	بره
1	حَمَل	بره
2	ثور	گاو
3	جوزا	دوپیکر
4	سَرَطان	خرچنگ
5	اسد	شیر
6	سنبله	خوشه
7	میزان	ترازو
8	عَقرب	کژدم
9	قوس کمان	کماندار
10	جَدی	بزغاله
11	دَلو آب‌دهنده	آبکش
12	حوت	دوماهی

جدول 1

تقویم هجری شمسی

تقویم هجری شمسی که هم اکنون تقویم رسمی کشور است، ازهر لحاظ به جز در نام و تعداد شبانه روزهای ماه ها همانند تقویم هجری شمسی بُرجی است. نام ماههای تقویم هجری شمسی ریشه اوستایی دارند: «دی» یکی از القاب اهورامزدا و نام 11 ماه بقیه، اسامی فرشتگان و یاوران اهورامزدا است. (جدول 2)

ردیف	نام	معنی
1	فروردین	نیروی پیش‌برنده
2	ردیبهشت	راستی و پاکی
3	خرداد	کمال و رسایی
4	تیر	باران
5	مرداد	جاودانگی و بی مرگی
6	شهریور	کشور برگزیده
7	مهر	عهد و پیمان
8	آبان	آبها
9	آذر	آتش
10	دی	آفریدگار، دادار
11	بهمن	اندیشه نیک
12	اسفند	فروتنی و بردباری

جدول 2

ماههای فروردین تا شهریور 31 شبانه روز ، ماههای مهر تا بهمن 30 شبانه روز و ماه اسفند در سالهای عادی 29 و در سالهای کبیسه 30 شبانه روز است. نوروز(اول فروردین) و کبیسه‌های تقویم هجری شمسی از طریق قاعده نوروز تحویلی- محاسبه لحظه تحویل سال و مقایسه آن با لحظه ظهر حقیقی برای نصف النهار رسمی ایران- تعیین می‌شود.

برتری های تقویم هجری شمسی

تقویم هجری شمسی از لحاظ نجومی و طبیعی،از بهترین و دقیقترین تقویم‌های جهان است. دلایل برتری این تقویم را می‌توانیم به این ترتیب بیان کنیم:

الف - مدت سال شمسی، نوروز و کبیسه‌های تقویم هجری شمسی، دقیقاً بر مبنای محاسبات نجومی تعیین می‌شود. تقویم هجری شمسی، تنها تقویم متداول در جهان است که علاوه بر کبیسه‌های چهارساله، کبیسه پنج ساله نیز دارد. وجود کبیسه‌های پنج ساله، باعث انطباق دایمی و دقیقتر تقویم هجری شمسی با فصول طبیعی می‌شود.

ب - تعداد روزهای ماههای تقویم هجری شمسی مبنای نجومی و طبیعی دارد. به عبارت دقیقتر، تعداد روزهای ماهها با مدت حرکت ظاهری غیربکنواخت مرکز خورشید روز دایره البروج و عبور از دوازده صورت فلکی منطقه البروج، هماهنگی کامل دارد. مرکز خورشید، نیمه اول مدار ظاهری خود (شامل فصول بهار و تابستان) را در مدت 186 شبانه‌روز و نیمه دوم مدار ظاهری خود (شامل فصول پاییز و زمستان) را در سالهای عادی و کبیسه، به ترتیب در 179 و 180 شبانه‌روز طی می‌کند.

ج - آغاز سال تقویم هجری شمسی، با سالگرد تولد بهار و آغاز شکوفایی دوباره طبیعت شروع می‌شود. در سیر تاریخچه تحول تقویم در جهان، هرگز تقویمی که اغاز سال آن همواره با آغاز بهار شروع شود، در هیچ مدرک و سند و یا ماخذ نجومی، تاریخی، دینی و ... ذکر نشده است.

مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران همه ساله تقویم رسمی کشور و اوقات شرعی مراکز استان ها را منتشر می کند که از طریق لینک های زیر قابل دسترسی هستند:

تقویم رسمی کشور برای سال 1390 هجری شمسی

اوقات شرعی مراکز استانها برای سال 1390

اوقات شرعی تهران برای سال 1390

تبیان

منبع: پایگاه اطلاع رسانی مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران