اندکی صبر سحر نزدیک است...

نظارات عمومى

یکى
از وظایف و دستورات دینى هر فرد مسلمان، پاسدارى دین، و حفظ حقوق مردم و
سلامت و نظم جامعه اسلامى است. این موضوع در متون دینى به نام امر به
معروف و نهى از منکر یاد شده است. در واقع خدا، به همه مسلمانان ماموریت
داده است که چونان دیدبانى تیزبین و موشکاف، نگهبان و مراقب اجراى احکام و
حدود اسلامى باشند، تا حیات اسلامى همیشه چون خون در قلب و دیگر اعضاى
جامعه اسلامى جارى باشد.

امر به معروف و نهى از
منکر، تعهد و مسوؤلیتى است که اسلام به دوش پیروان خود مى‎گذارد، تا نهال
خوبى‎ها و راستى‎ها ریشه گیرد، و باور شود، و علف‎هاى هرزه کژى و ناراستى
بخشکد. انجام این رسالت بزرگ، ضمانت اجرایى بر قوانین دین خواهد بود، تا
از گزند حوادث و دستبرد نااهلان محفوظ بماند. و همین رمز گسترش و پیشرفت
اسلام است .

کسى که به خدا و روز جزا ایمان دارد، و
وعده‎هاى او را راست مى‎داند، نباید در راه انجام وظایف دینى سستى کند، و
به خاطر استفاده بیشتر - از لذت‎هاى مادى - با گناه و ظلم بسازد و در
برابر آنها بى تفاوت بماند.

در قرآن کریم آمده است: اى مسلمانان ! شما
بهترین ملت‎ها و جمعیت‎ها هستید، اگر امر به معروف و نهى از منکر کنید و
ایمان به خدا آورید.(1)

امر به معروف و نهى از منکر، دستورهاى
فراموش شده دین را، به یاد مى‎آورد. زیرا انسان‎ها نیازمند تذکر و
یادآورى‎اند، و آنها را که به فرمان دین، پایبند نیستند، جهت مى‎دهد و
آگاهى مى‎بخشد در نتیجه سیر اجتماع به سوى کمال متوقف نمى‎شود.

اگر
امر به معروف و نهى از منکر تعطیل شود، مردم خوبى‎ها را فراموش مى‎کنند، و
به بدى‎ها و پستى‎ها مى‎گرایند، از آن بدتر، خوبى‎ها، بد و بدى‎ها خوب
معرفى مى‎شوند. از اینجا است که اجتماع انسانى سقوط خواهد کرد و از آدمیت
جز لباس زیبا، چیزى نخواهد ماند.

امر به معروف و نهى از منکر، در
ردیف دیگر واجبات، مثل نماز و روزه نیست، بلکه نگهبان و پاسدار آنها است.
چه آن که اگر در جامعه‎اى گناه و ظلم پیدا شد، از هر سو به گناهکار ظالم
حمله مى‎شود و آنها نمى‎توانند در جو و محیط اسلامى، حدود و مرزهاى اسلام
را بشکنند، و برنامه‎هاى آن را زیر پا نهند و احساسات پاک مردم را
جریحه‎دار کنند، این محدودیت، رفته رفته آنها را تربیت خواهد کرد تا جایى
که به حقیقت رسند، و یا اگر سنگدلى و گمراهى آنها به اندازه‎‎اى قوى باشد
که تربیت اصیل و انسان پرور اسلام در آنها کارگر نشود، لااقل مزاحم ترقى و
پیشرفت دیگران نمى‎توان شد. و این خود، بزرگترین فائده و توفیق است .

امر به معروف در دو مرحله

دانستیم امر به معروف و نهى از منکر، وظیفه هر فرد مسلمان است، و اختصاص به گروه ویژه‎اى ندارد.

ولى با در نظر گرفتن دیگر آیات قرآن، معلوم مى‎شود که این دو فریضه بزرگ در دو مرحله باید اجرا شود:

 

مرحله ابتدایى مرحله عالى

مرحله ابتدایى:
نیاز به تخصص و تبحر ندارد. همه پس از دانستن شرایط ساده آن، باید به این
وظیفه اقدام کنند. همانطور که خواندن نماز و انجام سایر عبادت‎ها و وظایف،
چنین است و براى همه در هر درجه و مقامى که باشند، ضرورى است. مثلا
مى‎دانیم که شراب و قمار در اسلام به شدت ممنوع و حرام است. اگر کسى آلوده
به این دو گناه شد، باید دوستانه به او تذکر داد و از رفتار ناشایست او
اظهار ناراحتى و تنفر کرد و در صورت لزوم، ترک معاشرت و دوستى نمود.

این
کار از عهده همه بر مى‎آید، و نیاز به دانستن زیان‎هاى الکل بر روى اعضاء
بدن، و تشریح پزشکى آن و ضررهاى اقتصادى، اجتماعى، روانى قمار، و بحث‎هاى
فنى و علمى در این زمینه‎ها نیست و همچنین سخنورى و فن بحث و مناظره نیز
نمى‎خواهد. یا اگر در ماه رمضان، روزه‎خوارى را دیدیم، باید با دلسوزى و
بدون هیچگونه ترسى، نهى از منکر کنیم . چنین نیست که بگذاریم و بگذریم هیچ
مسوؤلیتى نداشته باشیم و بگوییم انشاءالله امام زمان تشریف مى‎آورد و
کارها را درست مى‎کند!

البته امام خواهد آمد، و اصلاح جهانى خواهد
کرد ولى از ما هم بازخواست مى‎کند، چرا نهى از منکر نکردى، مگر قرآن براى
تو وظیفه معلوم نکرده بود؟

مرحله عالى: در
این مرحله باید عده‎اى از مسلمانان که شعله فروزان ایمان و عشق به خدا در
سینه‎هاشان مى‎فروزد، به سلاح دین و دانش زمان مجهز شوند تا بتوانند در
برابر مخالفین بایستند، و اشکال‎ها و مغالطه‎هاى آنها را پاسخ گویند.

بدیهى
است این گروه، باید اسلام را آنگونه که هست بشناسند و در متون دین صاحبنظر
شوند و از روانشناسى و جامعه شناسى و دانستنى‎هاى لازم دیگر، به طور کافى
بهره داشته باشند و داراى گفتارى شیرین و پر شور باشند تا بتوانند مردم را
به نیکى و انسانیت دعوت کنند.

امر به معروف و نهى از منکر را، در مقیاس جهانى و علمى بگسترانند، و از عهده بحث با مخالفت و دشمن بر آیند.

این
معنى را مى‎توان از آیه دیگر قرآن استفاده کرد: باید از شما، گروهى در کار
دعوت مردم به سوى خوبى‎ها باشند؛ آنان را به کارهاى نیک و شناخته شده
فرمان دهند، و از کارهاى زشت و ناپسند بازدارند اینان رستگارند.(2) 

همین
گروه باید بهترین و مؤثرترین راه‎ها را براى امر به معروف و نهى از منکر،
بیابند و با در نظر گرفتن شرایط زمان و مکان، نیازها و مشکلات، طرح‎هاى
اساسى و دقیق بریزند تا از نیروى کمتر، حداکثر استفاده بشود.

پس دریافتیم
که واژه انتظار را نمى‎توان بهانه سستى و خمودى خویش قرار داد، و وجدان
مذهبى خود را با نام آن آرام، و از کوشش و پیکار در راه دین شانه خالى کرد.

امام صادق(علیه‎السلام) منتظر راستین را همچون پیکار کننده در راه خدا مى‎داند که در خون خویش غوطه‎ور باشد.

بدیهى
است، آن کس در رکاب امام قائم(علیه‎السلام) پیکار تواند کرد که هر روز در
راه پیشرفت اسلام و به ثمر رساندن هدف‎ها و برنامه‎هاى آن، پیکار و مجاهدت
کرده باشد.

 

---

1- سوره آل عمران/ 110.

2- سوره آل عمران/ 100

برگرفته از کتاب جهانگشاى عادل، سید جمال الدین دین پرور

 تبیان